Vicenza: de stad van Andrea Palladio
Bij een bezoek aan Venetië en de Veneto kan je niet om Andrea Palladio (1508-1580) heen. Hij is alom aanwezig met zijn villa’s, stadspaleizen, openbare gebouwen en kerken. De wortels van deze wereldberoemde 16de eeuwse renaissance-architect liggen in de Veneto, het achterland van Venetië.
Geboren in Padua, is Vicenza echter de stad waar hij op indrukwekkende wijze zijn stempel op heeft gedrukt. De Veneto heeft een uitgebreid netwerk van busverbindingen en spoorwegen en is dan ook goed te bereizen. Vicenza ligt ongeveer 60 kilometer ten westen van Venetië, op een kruispunt van twee rivieren, de Bacchiglione en de Retrone. Een dagtripje naar ‘de stad van Palladio’ is zeker de moeite waard en eventueel te combineren met een bezoek aan de Villa Rotonda.
Andrea Palladio
Waarom is Andrea Palladio zo beroemd en nog steeds een voorbeeld en inspiratiebron voor architecten van de 21e eeuw? Vooral in Engeland en Amerika staan honderdduizenden huizen die gebouwd zijn naar een ontwerp van Palladio. Zo is de Palladio-stijl ook toegepast in het ontwerp van onder andere Buckingham Palace in Londen en van het Witte Huis in Washington DC.
Palladio was de eerste die zich bij zijn ontwerpen liet inspireren door de oude ‘Romeinse, klassieke bouwstijl’. Dankzij de boekwerken van Vitruvius en Vergillius kon Palladio deze stijl aan de vergetelheid ontrukken, er zijn eigen ‘draai’ aan geven en er eindeloos op variëren. Zijn stijl is echter altijd helder, licht en sereen. Hij was de eerste architect in de geschiedenis die het landschap een rol gaf in zijn ontwerpen. Dat kan je mooi zien bij de Villa Rotonda. Hij liet een boekwerk na (Quattro Libri dell’Architettura) waardoor hedendaagse architecten naar zijn voorbeeld kunnen ontwerpen.
Palladio deed dit op zo’n aansprekende wijze dat vele rijke Venetiaanse aristocraten en handelaren hem een opdracht gunden. Zijn topjaren liggen in de jaren veertig van de 16de eeuw. Nadat de gebroeders Vettor, Marco en Daniele Pisani, kooplieden en landeigenaren behorend tot de Venetiaanse elite, de toen nog jonge Andrea zijn eerste opdracht gunden, is het rondom Palladio nooit meer rustig geworden.
De juiste man op de juiste plaats.
Palladio leefde in een tijd van economische groei en overvloed. Het waren ook de jaren waarin de regio Venetië leed onder een crisis in de handel over zee en zocht naar nieuwe manieren om te investeren en geld te verdienen. Landbouw in het laagland van de Veneto bleek een goed en winstgevend alternatief. De Venetiaanse aristocratie kreeg zo behoefte aan buitenhuizen die pasten bij hun sociale standaard en de burgers van Vicenza wilden buitenhuizen die hun provinciale minderwaardigheidscomplex ten opzichte van de stad wat zou verzachten.
En zo heeft Palladio niet alleen zijn sporen nagelaten in Vicenza. In de Veneto, het achterland van Venetië, ‘wemelt’ het zijn villa’s. Sommige liggen niet ver van Venetië zoals de Villa Foscari in Malcontenta, Villa Barbaro in Maser, Villa Godi Malinverni in Lonedo di Lugo Vicentino en de Villa Emo in Fanzolo. Langs de rivier de Brenta liggen meerdere villa’s die je kunt bezoeken.
Palladio in Venetië
Ook in Venetië zelf heeft Palladio een aantal indrukwekkende monumenten op zijn naam staan: een deel van het binnenhof van het Carita-klooster (nu onderdeel van de Gallerie dell’Accademia), de façade van de San Francesco della Vigna, de kerk en het benedictijner klooster op San Giorgio Maggiore, de Redentore (Chiesa del Santissimo Redentore) en de façade van de Zitelle Kerk op Guidecca.
Palladio in Vicenza
In Vicenza kan je tijdens een wandeling door de stad de ontwikkeling in zijn stijl goed volgen. Verspreid door het centrum van Vicenza staan verschillende ‘palazzi’ die hij voor de rijke inwoners bouwde. De meeste paleizen vind je aan de Contra Porti zoals Pallazo Thiene (nr 12), Palazzo Porto Barbarano (nr 11) en Palazzo Iseppo da Porto (nr 21). In Palazzo Chiericatie (Piazza Matteotti) is het gemeentemuseum gevestigd. Het bied je de mogelijkheid om in een door Palladio ontworpen stadspaleis te kijken. Het museum beschikt over een mooie collectie 15de eeuwse schilderkunst.
De eerste openbare opdracht die Palladio kreeg was het ontwerp van de zuilenrijen voor de Basilica Palladania, het stadhuis, gelegen op de Piazza die Signori in het hartje van Vicenza. Een overweldigend gebouw met een groen uitgeslagen koperen dak en balustrades waarop beelden van Griekse en Romeinse goden prijken.
In 1994 werd Vicenza toegevoegd aan de Werelderfgoedlijst van Unesco. Unesco roemde vooral de unieke uitstraling van de stad, die onlosmakelijk verbonden is met het levenswerk van Andrea Palladio. In 1996 werden ook de vierentwintig villa’s van Palladio in de regio Veneto aan de lijst toegevoegd, aangezien ze een beslissende invloed hebben gehad op de ontwikkeling van de architectuur.
Andere bezienswaardigheden
Uiteraard valt er nog veel meer te genieten in Vicenza, één van de rijkste steden van de Veneto. Van kunst uit de Romeinse tijd tot indrukwekkende kerken en chique winkels. Nog steeds trekt de Basiliek di Monte Berico jaarlijks vele pelgrims. De Basiliek, gelegen op de top van de gelijknamige heuvel, is gewijd aan Maria. Zij verscheen hier tijdens de pest van 1426-1428 om te verkondigen dat Vicenza gespaard zou blijven. In de kerk is onder andere een prachtig fresco (de Pieta) te zien van de lokale kunstenaar Bartolomeo Montagna (1450-1523). De Basiliek is met een brede, schaduwrijke avenue verbonden met de stad.
Het theater
Vergeet vooral niet een bezoek te brengen aan het Teatro Olimpico op de Piazza Matteoti. Het werd in opdracht van de Accademia Olimpica van Vicenza (opgericht in 1555) gebouwd op het terrein van een oud fort, dat in die tijd gebruikt werd als gevangenis en munitieopslagplaats. Palladio begon met het ontwerp van dit oudste nog bestaande overdekte theater van Europa, maar stierf een jaar later (1580). Het theater was dus zijn laatste opdracht. Vicenzo Scamozzi, een leerling van hem, nam het stokje over en had het theater net op tijd af voor de openingsvoorstelling (Oedipus Rex van Sophocles) op 3 maart 1585.
De meeste lyrische beschrijving van het Teatro Olimpico vind je misschien wel in de gelijknamige roman van Kees 'Hart: 'Je komt de theaterzaal binnen via een zijdeur, je gaat een trapje op en dan openbaart het theater zich aan je als een grandioze stapeling van beelden...De hele godenwereld is in hout gepresenteerd...Het is adembenemend. En dan heb je nog niet eens naar het podium gekeken.Er was, net als bij mijn eerste bezoek, een gevoel van beschroomdheid in me, verlegenheid is misschien een beter woord, alsof een geliefde zich met volle kracht aan me openbaarde.'
Palladio werd begraven in de Chiesa di Santa Corona in Vicenza. In 1844 werd een kapel met een tombe gebouwd voor de grootmeester en kreeg hij een prominente plek op het grote kerkhof van Vicenza. De architect werd later vereeuwigd in steen en het standbeeld kreeg een waardige plek op het Piazza dei Signori, vlak bij zijn meesterwerk Basilica Palladiana.
Palladio ontwierp het auditorium naar het voorbeeld van de oude Griekse en Romeinse theaters, met een halve cirkel en een plafond waarop de hemel stond afgebeeld. Het schitterende toneeldecor van Scamozzi verbeeldt de Griekse stad Thebe. De toneelwand is in perspectief geschilderd waardoor de ruimte veel dieper lijkt dan hij is. De beelden in de toneelwand stellen de sponsors voor die betaalden voor de bouw van het theater. In de kleine zaal, het Odeon, zijn fresco’s te zien van de goden van de Olympus en de fresco’s in het Antodeon tonen beelden van de openingsvoorstelling.
Villa Rotonda
Kom je toch vooral om meer van Palladio te zien pak dan de bus naar de Via della Rotondo en vergaap je aan het beroemdste bouwwerk van Andrea Palladio: de Villa Almerico Capra oftewel La Rotonda. ‘In time it has been visited by poets and artists, sovereigns and statesmen, scholars and art amateurs, travellers and tourists. To everyone La Rotonda has given an unforgettable emotion, that sense of harmony and grace whose answer is a smile, a silence.’
De villa ligt op de top van een kleine heuvel op de flanken van de Monte Berico. Het grenst aan één zijde aan de rivier Bacchiglione. Het uitzicht is van alle kanten prachtig en daarom heeft de villa ook vier ‘loggias’ die dienden als portico, in plaats van de gebruikelijke enige loggia aan de waterkant. Het huis vormt met zijn gelijkmatige, perfect symmetrische vormen voor velen het hoogtepunt van Palladio’s werk. Het heeft wel iets weg van het Pantheon in Rome maar is onvergelijkbaar veel ‘lichter’.
Het is niet ontworpen als ‘villa met ‘boerderij’ maar als ‘huis van plezier’. De opdrachtgever was de 52-jarige gepensioneerde monsignor Paolo Almerico uit Vicenza. Ooit beschuldigd van moord moest hij na een gevangenisstraf de Republiek verlaten. Hij diende twee pausen maar besloot uiteindelijk toch terug te keren en gaf Palladio in 1566 de opdracht tot de bouw van La Rotonda.
Almerico's zoon verkocht de villa echter al snel aan de familie Capra, die het bouwwerk ingrijpend liet aanpassen. De oorspronkelijk door Palladio bedoelde half-cirkelvormige koepel werd door de architect Vincenzo Scamozzi verlaagd en voorzien van een oculus (een opening in de koepel), zoals bij het Pantheon in Rome. Uit praktische overwegingen is deze opening later overdekt met een koepeltje. De koepel is beschilderd met fresco's van Allessandro Manganza en de overige fresco's zijn van Anselmo Canera. Standbeelden van Albanese en van Lorenzo en Agostino Rubini versieren de gevels en de balustraden. Informatie over bezoekdagen en tijden vind je op de website van de Villa La Rotonda.
Een andere prachtige villa van Palladio is de Villa Godi Malinverni in Lonedo di Lugo Vicentino, een van zijn eerste ontwerpen. Ook de Villa Foscari in Mira, gelegen aan de rivier de Brenta, is de moeite waard.